MUTISMO SELECTIVO
CARACTERÍSTICAS
XERAIS
Algúns/as nenos/as non se resisten a
ir á escola, como os que sofren fobia escolar, pero aínda que asisten a ela non
se comunican verbalmente cos outros/as compañeiros/as. O/a neno/a que ten ese
problema fala en casa, pero non o fai cos seus compañeiros/as nin cos/as
adultos/as da escola. Algúns/as néganse a falar durante moitos anos, a pesar do
cal parece que aprenden.
Os/as mestres/as informan que non
responden verbalmente ou o fan cun movemento de cabeza ou sinalando co dedo.
Aínda que non se sabe porqué os/as
nenos/as manifestan tal conduta, é imaxinable que en principio o silencio
utilízase xa sexa como mecanismo de defensa ou de trato. Eses/as nenos/as ven a
escola como algo aversivo e temible. Ao non comunicarse, diminúe en certo grao
a angustia na situación escolar. Con todo, aínda que a ansiedade tende a
diminuír despois dalgúns meses no colexio, a conduta persiste. É posible que
isto suceda porque mestres/as e alumnos/as adoitan reforzar o silencio
prestándolle atención ao/a neno/a. O silencio incita a moitas persoas para ver
se poden inducir ao/a neno/á falar, co cal lle prestan máis atención aínda. O
reforzo tamén pode estar na evasión de responsabilidades escolares.
O mutismo
selectivo atopámolo cando o/a
rapaz/a demostra a súa capacidade lingüística nalgunhas circunstancias, pero
deixa de falar noutras. O trastorno adoita manifestarse na primeira infancia. O
típico é que o neno ou nena fale na casa e cos amigos íntimos, pero que deixe
de falar e permaneza mudo na escola e diante de descoñecidos. A diagnose
presupón un nivel de comprensión da linguaxe normal ou case normal, capacidade
de expresión da linguaxe suficiente para a comunicación social e constatación
de que pode falar e fala normalmente nalgunhas situacións concretas. Os
comportamentos característicos asociados ao mutismo selectivo son a timidez
excesiva, o illamento e retraemento sociais, o oposicionismo e a deterioración
da actividade escolar e social.
É difícil dar orientacións válidas
para todos os casos, especialmente en casuísticas tan complexas como a
presente. Por iso, recomendamos que se tomen con prudencia as recomendacións
que seguen posto que quizá non sexan do todo aplicables a todos os/as nenos/as.
Hai que entender que o mutismo selectivo ou electivo pode obedecer a multitude
de causas, coincidentes na súa maioría no seu aspecto afectivo-emocional, e que
é un problema da vida relacional e íntima do/a neno/a. Este Mutismo xera
trastornos de ansiedade.
Orientacións
xerais (serán
ampliadas e adecuadas para cada caso en particular)
-Non presionar ao/a neno/a de unha
forma directa a que fale. É preferible provocar situacións como máximo realizar
intentos esporádicos ( dous ou tres cada día ) de incitación, de forma
tranquila e indiferente solicitando emisións moi breves ( p.e.: se ou non ).
-Se o/a alumno/a non se comunica de
ningunha maneira é útil deixarlle utilizar a linguaxe gestual. Posteriormente
haberase de traballar para que o suprima.
-Se o/o alumno/para utiliza xa a
linguaxe gestual, facerse o/a desentendido/a e comunicarlle que é imposible
saber o que quere.
-Non esaxerar os contactos afectivos,
facelo de forma natural, xa que algúns/as destes/as nenos/as poden temer o
contacto físico ou afectivo ou sentirse mal ao quedar como centro da atención,
ao ser eloxiado/a ou acariñado/a de forma espectacular diante dos seus
compañeiros/as.
-Ter en conta as necesidades afectivas
destes/as nenos/as.
-Premiar calquera intento de
comunicación, por mínimo que este sexa, desde un rumoreo a unha mirada.
-Non falar polo/a neno/a, nin deixar
que ningún/a compañeiro/a fágao por el/ela.
-Tratar ao/a alumno/a normalmente
responsabilizandolo/a de as súas accións como a calquera outro/a. É dicir, non
superprotegerlo/a. Non prestarlle máis atención que a calquera alumno/a de a
clase.
-Non permitir burlas ou desprezos por
parte dos seus compañeiros/as.
-Procurar que o ambiente escolar sexa
especialmente agradable.
-Non facer comentarios que aludan ao
tema en presenza do/a neno/a.
Pautas
e orientacións para a escola-aula
Partindo do concepto de mutismo como
un medo esaxerado a falar, enténdese que unha das maneiras de superalo consiste
en afrontar as situacións socio
comunicativas que o provocan. Dado que
na escola prodúcense gran cantidade de situacións deste tipo, será un das
contornas prioritarias nos que se debe centrar a intervención.
A tarefa fundamental do profesorado e
especialmente do/a titor/a de o/o neno/para será, por unha banda, a de
establecer unha vinculación afectiva positiva co/a neno/a que lle achegue a
seguridade suficiente para enfrontarse ás situacións, e por outra banda, a de
deseñar e planificar actividades de clase que requiran dunha comunicación
verbal. Estas actividades deberán estar graduadas en función do fala que se
requira na situación comunicativa, para iso teremos que manexar aspectos tales
como a lonxitude da frase, o ton de
emisión, o número de persoas presentes, a elaboración do contido.
A) Pautas para mellorar as condicións
persoais e sociais
-Posibilitar na dinámicas da aula a
planificación e o deseño de actividades en grupo (xogo social e traballo
cooperativo, etc).
-Evitar a sobreprotección, non facendo
as tarefas que o/o neno/para pode facer.
-Asignar pequenas tarefas de
responsabilidade dentro da aula e do centro educativo axustadas á idade (facer
recados, repartir/recoller material, borrar o taboleiro)
-Aumentar o control do adulto na interacción escolar co fin de
evitar o illamento do/a alumno/a e a
existencia de tempos nos que a actividade depende da súa propia iniciativa.
-Incrementar dentro da programación de
aula as actividades que impliquen contacto físico entre os/as nenos/as (facerse
cóxegas, dar masaxes con plumas, con pompóns,…)
-Crear un clima de seguridade,
aceptación e confianza na aula favorable á comunicación verbal.
-Introducir actividades de relaxación
de forma habitual tanto co/a alumno/a como con todo o grupo.
-Programar tempos de coordinación de
todo o profesorado que intervén na atención educativa do grupo ao que pertence
o/a alumno/a.
-Manter estreita relación coa familia
para o transvasamento de información e o axuste das pautas e estratexias a
implantar no ámbito familiar.
B) Pautas específicas para a estimulación do
fala
-Buscar e compartir momentos de
comunicación co/a alumno/a para o desenvolvemento dunha vinculación afectiva e comunicativa.
-Realizar xogos nos que o/o
profesor/para participe co/a alumno/a (xogos de movemento, de mímica, verbais,
de quendas).
-Planificar e deseñar actividades e
xogos de preparación ao fala que non esixan interacción verbal, pero si
comunicación corporal e produción de sons.
-Xogos de movemento corporal
(imitación de xestos, adiviñar obxectos ou accións mediante mímica, dirixir a
un/a compañeiro/a con os ollos vendados).
-Xogos de produción de sons corporais
(palmadas, soplidos, golpes con pés).
-Xogos con sons inarticulados e
articulados (encadenamiento de sons, gradación de son, asociación de sons a
movementos,..)
-Ter en conta ao planificar as
actividades de xogo o número de nenos/as participantes, empezando con grupos
moi reducidos (parellas e tríos) e ampliando progresivamente o número.
-Ofrecer axudas ao/a alumno/a en os
inicios da actividade a través dun/a compañeiro/a ou do/a propio/a profesor/a,
para a incorporación á mesma co fin de evitar a tendencia ao illamento e á non
participación.
-Realizar actividades e xogos de fala
enmascarada, nas que ao/a neno/a véselle a cara mentres fala (monicreques,
marionetas, falar por teléfono dentro dunha casiña, máscaras, xogos de falar ao
oído).
-Planificar as actividades nas que se
require ao/a alumno/a unha emisión fonética ou verbal, tendo en conta tres
eixos fundamentais, que deberán graduarse sempre de menos a máis: