LATERALIDADE
O cerebro ten dous hemisferios
simétricos, ambos actúan de maneira coordinada e conxunta para efectuar as
funcións mentais e proporcionar á persoa unha imaxe coherente do que lle rodea.
As conexións e relacións entre ambos son necesarias para traballar con
axilidade mental e levar a cabo os procesos mentais.
Chamamos lateralidade á
utilización preferente dun lado ou outro do corpo para realizar determinadas
tarefas (escribir, escoitar, mirar, saltar,...)
O noso Sistema Nervioso presenta unha organización
binaria e, de feito, unha gran parte do noso corpo presenta duplicidade: dous
ollos, dúas mans, dous pés, dúas orellas?e dous hemisferios cerebrais
Cada un dos dous Hemisferios Cerebrais (esquerdo e
dereito) está especializado en determinadas funcións cognitivas. O Hemisferio
Izquierdo procesa a información dunha
forma lóxica, verbal e secuencial. Mentres o Hemisferio Dereito realiza
un proceso máis global da información que recibe, é máis intuitivo e tamén creativo
O Hemisferio Dereito controla as accións ao lado
oposto do corpo (esquerdo), mentres o Hemisferio Izquierdo controla o ao lado
dereito do corpo
A lateralidade debe estar definida nunha persoa ao
redor dos 6-7 anos de idade. E esta lateralidade refírese ás funcións que
realizamos con man, pé, ollo e oído. Así como o Hemisferio Cerebral que domina
nunha persoa para realizar o procesamento da información que constantemente
recibimos
Fálase de de
lateralidade homoxénea cando man, pé, ollo e oído ofrecen unha dominancia
no mesmo lado, xa sexa no lado dereito (destro) ou esquerdo (zurdo)
E falamos de Lateralidade
Cruzada cando unha persoa non está completamente lateralizada dun lado do
seu corpo. É dicir, cando ollo, oído, man e pé non presentan a mesma dominancia
(xa sexa esquerda ou dereita). Podemos atoparnos, pois, con persoas destras de
man, pero zurdas de pé, ollo e oído. Aínda que as combinacións son moitas
A lateralización é o proceso polo que se desenvolve
a lateralidade e é importante para a aprendizaxe da lecto-escritura e a
completa madurez da linguaxe, o ensino da p, d, b, q, esixe o dominio da
lateralidade; se o neno non ten conciencia do seu lado dereito ou esquerdo
xamais poderá proxectar ao exterior o seu lateralidade, e dificultaráselle a diferenza
e identificación destas letras. Consideremos ademais que a lectura e escritura
son procesos que se cumpren de esquerda a dereita.
Dominancia e Lateralidade
Normalmente aparece unha dominancia dun hemisferio
sobre o outro. Isto é o que se coñece como lateralidade. A lateralidade
é o predominio funcional dun hemisferio sobre o outro.
A lateralidadee cruzada fai referencia a un
predominio non homoxéneo, é dicir non aparece unha dominancia definida dun
sobre outro. Estamos ante unha lateralidadee cruzada cando existe unha lateralidade distinta da
manual para pés, ollos ou oídos (por exemplo man dereita dominante, con dominio
do ollo esquerdo).
Que repercusións pode ter a lateralidadee cruzada?
A lateralidade non ten nada que ver cun trastorno
psicolóxico ou de personalidade. Trátase dun modo de funcionamento
neurofisiológico cuxas repercusións afectan o campo psicomotor. A lateralidade
mal establecida, debe entenderse como un factor de risco que convén coñecer e
analizar pero non como causa determinante de ningún tipo de dificultado
problema.
Síntomas da lateralidade cruzada
Adoitan ir acompañadas de dificultades de atención,
de organización espazo temporal, e os consecuentes problemas emocionais e de
autoestima e, como consecuencias, as súas dificultades no rendemento escolar.
-Dificultade na automatización da lectura, a
escritura ou o cálculo.
-Problemas para organizar de maneira adecuada o espazo e o tempo.
-Dificultade para ordenar a información.
-Torpeza psicomotriz. Confusión para situarse a
dereita ou esquerda a partir do eixo medio corporal.
-Lentitude no traballo e na reacción.
-Investimentos no ordenamento gráfico e lector
Avaliación da lateralidade
cruzada
É fundamental facer unha detección precoz da
lateralidade cruzada. A partir dos 4-5 anos podemos e debemos avaliar a
lateralidade, para educar e previr cruzamientos. Aínda así debemos considerar
que nestas idades a lateralidade está en proceso de desenvolvemento e é normal
atopar datos contraditorios.
O obxectivo da avaliación é coñecer a tendencia
lateral natural do neno/a para guiar o desenvolvemento da mesma se se detectan
cruzamientos. O problema non é destro ou zurdo, senón que a dominancias non
sexan homoxéneas, non estean organizadas no mesmo lado.
Tratamento da lateralidade
A intervención para a lateralidade cruzada ha de
estar adaptado a cada neno/a, tendo en conta a orixe, as dificultades e o
funcionamento neurológico habitual. É importante ter coidado para non ir en
contra deste funcionamento habitual, xa que podemos crear dificultades para a
conexión entre ambos os hemisferios. A terapia basee é a reorganización
neurofuncional.
Lateralidade e esquema corporal
A aprendizaxe do esquema corporal enténdese coma un proceso de
coñecemento inmediato del propio cuerpo
en situación estática e dinámica e as relacións que se establecen entre as
diferentes partes ou segmentos corporais. a partir do seu dominio establécese a
diferenciación dos obxectos espaciais dereita-esquerda nun mesmo, nos demáis, e
nos obxectos do espacio que nos rodea.
Para acadar unha boa orientación espacialé necesario previamente un bo
afianzamento do esquema corporal e unha correcta discriminación dereita-
esquerda, diante-detrás.
Un bó coñecemento e concienciación do esquema corporal e a lateralidade
afirmada son necesarios para fundamentar as aprendizaxes da lectura, a
escritura e o cálculo.
Propostas de actividades:
As actividades propostas serven para estimular o
desenvolvemento da lateralidade e establecemento da dominancia. Coa
estimulación conseguimos novas vías e un sistema nervioso organizado segundo
era o noso obxectivo.
-Actividades de esquema corporal: sinalar, recoñecer e nomear partes do corpo.
-Actividades de estructuración espacial: reproducir un modelo tendo puntos de
referencia, copia dun modelo sen referencias, recoñecer erros en debuxos
semellantes, recoñecer a posición.
-Actividades de coordinación dinámica manual: lanzar e coller obxectos, tirar a un
branco, abrir e pechar a man, coordinación, lanzar obxectos dunha man a outra,
construcións, manter obxecto en equilibrio nunha man mentres se realiza outra
acción coa outra man, debuxos cos dedos.
-Actividades de reforzo da lateralidade: repasar a man dominante, localización de
obxectos e persoas con respecto a uno mesmo, situar obxectos á dereita e á
esquerda, pechar os ollos e identificar obxectos á esquerda e á dereita,
exercicios de ritmo (que impliquen uso da parte dereita ou esquerda),
percorridos marcados, situar obxectos con respecto a outros obxectos, localizar
letras que estean investidas, etc.
-Actividades de reforzo de discriminación de grafemas (letras): crucigramas, sopas
de letras, asociar letras iguais con frechas, recoñecer palabras que teñan
determinada letra, letras iguais a un modelo, etc.
-Actividades de reforzo da coordinación visomanual: movementos oculares (cara
arriba, abaixo, dereita, esquerda), movementos dun só ollo, actividades de picado e de rasgado,
recortar e pegar, pintar e colorear, calcar e debuxar, camiños e labirintos,
etc.
-identificar e localizar partes do corpo en sí mesmo e nos demais
-seguir instruccións: toca o pé, toca a orella dereita,...
-recortar e pegar partes do corpo para compoñer a figura humana
-identificación de erros en imaxes da figura humana
-completar debuxos figura humana
-realizar simetrías
-clasificar partes do corpo según correspondan a dereita ou á esquerda (con
referencia visual)
-identificar a direccionalidade
-discriminar obxectos orientados á dereita,...
-localizar e sinalar letras según a súa orientación á dereita ou esquerda
(p-b-q, LA-AL)
Orientación
conceptos espaciais
A orientación espacial é a capacidade intelectual implicada na percepción e
procesamento de estímulos relacionados coa súa posición e distribución no
espacio.
É unha capacidade cognitva que ten valor en sí mesma e é necesaria para a adquisición e dominio de
procesos de aprendizaxe básicos como a lectura, escritura, numeración e
cálculo.
A orientación espacial é unha capacidade formada por diferentes habilidades
e compoñentes:
-integración do esquema corporal
-posicións no espacio: diante-detrás, no medio, entre, ao redor,
perto-lonxe, dentro-fora,..
-estructuración e organización espacial
-habilidades visomotoras
-analise visual
-praxias constructivas