No proceso da lectura e da
escritura debemos ter en conta o importante das axudas distais (ambiente de aprendizaxe, recursos,...) e axudas proximais (ofrecer modelos, retroalimentación, directrices de
acción,...) polo que os periodos establecidos por Piaget teñen un carácter
orientativo e coa cautela interpretativa de que as aprendizaxes producen avance
no desenvolvemento e maduración do alumnado e, polo tanto, non podemos
argumentar que primeiro o alumnado debe
estar xa desenvolvido e logo poder pasar de etapa no proceso escritor e lector.
Seguindo a teoría de
Vygotsky débense ter en conta os niveis
de DESENVOLVEMENTO REAL (ZDR) e
POTENCIAL (ZDP) polo que temos que
actuar na ZONA DE DESENVOLVEMENTO PRÓXIMO para que o alumnado poida poñer en
conexión o que xa sabe, o que realiza solo e o que realizará con axuda dos
iguais ou dos docentes porén condicionando os nosos plantexamentos
pedagóxicos-didácticos. Neste senso Vygotsky
denomina como ZONA DE DESENVOLVEMENTO PRÓXIMO o conxunto de funcións que aínda
non maduraron pero que están en proceso de maduración. Esta concepción permite
orientar o ensino cara a facilitar as condicións que fagan posible a
consecución do nivel madurativo seguinte ainda antes da idade determinada polos
estadios evolutivos de Piaget.
Ex. xa escribe o seu nome,
agora intentamos que escriba os nomes dos amigos e amigas; xa identifica nomes
e agora deberá localizalos en frases, en textos,...
Atribuimos significado a
unha nova aprendizaxe basándonos no que xa sabemos. Cando non podemos
relacionar o contido que temos que aprender empregamos a memorización
polo que as actividades de lectura e de escritura que plantexemos ao
alumnado deben ser próximas, contextualizadas, relacionadas con centrois de
intereses, proxectos,... e deben posibilitar a interacción entre o que saben, o
novo contido e a actitude ou dispoñibilidade do neno ou nena. Os iguais e os adultos
debemos crear conflicto, desequilibrio nos esquemas cognitivos para poder
seguir aprendendo.
A
recente adopción dos postulados de Vygostky e o desenvolvemento do modelo
constructivista puxeron de manifesto que a aprendizaxe é previa á maduración e,
polo tanto, non se poden concebir os estadios de Piaget de forma estática. Hai
que incorporarlle ó senso constructivo – dinámico- o criterio de intervir sobre a zona de
<<desenvolvemento próximo>> (propiciando comparacións, reflexións,
análises, indagacións,...) polo que deberemos tomar en consideración non só os
estadios xa completados senón tamén aqueles que están comenzando a madurar.
Polo
que se refire á aprendizaxe
significativa de Ausubel
integrada na “TEORÍA DA APRENDIZAXE SIGNIFICATIVA”, integrada dentro do modelo
constructivista e desenvolvida por Ausubel,
permite profundizar nos mecanismos da aprendizaxe e parte da necesidade de
poñer á criatura ante unha situación de
desequilibrio, presentándolle conceptos que dificulten a súa conexión cos que ela xa posúe almacenados no cerebro.
Ante esta situación vese na obriga de responder a fin de resolver esa
disonancia, ben sexa clarificando a relación entre o novo concepto e os que xa
tiña e adaptando polo tanto a súa estructura cognitiva, ou polo contrario,
construíndo novos esquemas cando non hai relación posible entre os conceptos
almacenados e a nova información.
Ex.Como
se escribirá MECANICO?, que letras faltarán na palabra escrita? Imos comparar o
que escribimos coa lista de palabras que temos no ficheiro, cal será máis
longa? que letras ten o meu nome que tamén están nas palabras sinaladas do
conto? cantas veces aparece repetida o fonema /t/?
De
igual maneira botaremos man das aportacións das aportacións de Bruner
(Aprendizaje por descubrimento) que establece que a
aprendizaxe debe facerse de forma activa e constructiva, por “descubrimento”,
polo que é fundamental que o alumno-a aprenda a aprender. A persoa docente
actúa como guía do alumnado e pouco a pouco vai retirando esas axudas (andamiaxes)
ata que alumnos e alumnas puedan actuar
cada vez con maior grao de independencia e autonomía.
Ex.
buscando axuda en ficheiros de vocabulario, en modelos de recetas, en modelos
de menús, en modelos de cómics, de cartas, de notas informativas,...
E para rematar, integraremos
as aprendizaxes dunha forma contextualizada, "aprendizaxe situada".
O concepto de “aprendizaxe situada” (situated
learning, Leave y Wenger, 1991) indica que as aprendizaxes deben ter un
carácter contextualizado e que non se reduce ás
nocións convencionais de aprendizaxe in situ ou aprendizaxe
activo, senón que se aprende nunha comunidade de práctica; isto é, nun contexto
cultural, social, de relacións, do cal obtén os saberes necesarios para
transformar a comunidade e transformarse a sí mesmo.
Ex: creación de cuñas informativas ou publicitarias,
deseño de notas informativas, creación de decálogos de consumo responsable de
auga, de uso responsable das bibliotecas, etc.
Outros referentes para
deseñar situacións de aprendizaxe da lectoescritura exitosas, significativas,
globalizadas, activas, globalizadas, por descubrimento, dinámicas,
inclusivas,...serían: Díez de Ulzurrun
(2011), Ferreiro e Teberosky (1979), Teberosky (1993)
EXEMPLO DE TRABALLO COS FONEMAS /L/, /S/